Nieistniejąca cerkiew prawosławna w Sieradzu

2022 – Droga Krzyżowa na krużgankach klasztoru Sióstr Urszulanek SJK w Sieradzu
11 marca 2022
2022 – Triduum Paschalne w klasztorze Sióstr Urszulanek SJK w Sieradzu
19 marca 2022
Udostępnij to:

Sieradz, 12 kwietnia 2014
aktualizacja: 12 marca 2022

Bardzo się cieszę, kiedy na stronie Sieradz-Praga.pl mogę publikować zdjęcia i informacje o miejscach, które już zniknęły z pejzażu naszego miasta, a związane są z jego bogatą historią. Spacerując ulicą Kościuszki bądź ulicą Żwirki Wigury, dochodzimy do placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Przed drugą wojną światową oraz wiele dziesięcioleci po niej był tu skwer im. Tadeusza Kościuszki, z alejkami spacerowymi i od 1935 roku z centralnie umieszczonym pomnikiem opatrzonym medalionem z głową Marszałka, po wojnie zaś pomnik  w tym miejscu opiewał wdzięczność dla Armii Czerwonej, a następnie czcił „bohaterów poległych w walce z faszyzmem”. W roku 1991 na honorowe miejsce na pomniku wróciła płaskorzeźba z podobizną Marszałka i odtąd cały plac nosi jego imię. Obecnie jest to miejsce, gdzie odbywają się uroczyste obchody najważniejszych świąt narodowych.

Zapewne jednak nie wszyscy sieradzanie wiedzą o tym, że przed I wojną światową, w 1912 roku, Rosjanie postawili w tym miejscu prawosławną cerkiew. Zarówno jako świątynię dla nielicznej urzędniczo-wojskowej mniejszości rosyjskiej, jak też jako symbol władzy carskiej.

Dzisiaj chciałbym ukazać zdjęcia tej świątyni, ale przede wszystkim zaprosić wszystkich do zapoznania się z jej historią, opisaną przez znanego sieradzkiego regionalistę i pasjonata dziejów naszego miasta – Jana Pietrzaka.

Łukasz Piotrowski
,
Pocztówka z 1914 roku przedstawiająca cerkiew prawosławną w Sieradzu
Jedno z niewielu zdjęć, które zachowały się do naszych czasów
Wyznawcy prawosławia w Sie­radzu zawsze stanowili tylko nieliczny odsetek mieszkańców. Według danych z 1820 r. jeszcze ich w mieście nie było. Przez następne lata wieku XIX byli to żołnierze miejscowego garni­zonu i nieliczni urzędnicy carskiej administracji. W 1909 r. mieszkało w Sieradzu 160 pra­wosławnych. Z kolei w 1926 r. było ich tutaj już tylko 46, a według spisu z 1938 r. mieszkało w Sieradzu 20 osób wyznania prawosławnego. Inicjatorem budowy cerkwi prawosławnej w Sieradzu był naczelnik powiatu Kowalewski. W 1902 r. rozpoczęto zbiórkę pieniędzy na ten cel, która po dwóch latach dała kwotę 15 tys. rubli. Wojna rosyjsko-japońska oraz rewolucja 1905 r. opóźniły prace przy budowie cerkwi.

W 1908 r., pod presją władz zaborczych, Magis­trat Sieradza „podarował” plac pod budowę świątyni usytuowany u zbiegu dzisiejszych ulic Kościuszki i Żwirki i Wigury. Należy podkreślić, że decyzja o budowie cerkwi w Sieradzu w głównej mierze podyktowana była względami politycznymi. Chodziło o pokazanie społeczeń­stwu polskiemu, kto faktycznie sprawuje władzę w kraju, oraz miało symbolizować trzechsetletnią, niepodzielną władzę rodziny Romanowych. Położenie kamienia węgielnego pod budowę cerkwi odbyło się 24 IV 1910 r. Pracami budow­lanymi kierował inżynier architekt Pinajew. Świątynię wybudowano w stylu bizantyjskim. Nad bryłą cerkwi górowała wieża z sześcioma oknami, zwieńczona płaską kopułą i 14 oknami umieszczonymi w ścianach. Nad wejściem do świątyni wybudowano niewielką dwurzędową dzwonnicę z pięcioma dzwonami. Ogólny koszt budowy cerkwi wyniósł 24 tys. rubli. Świątynię uroczyście konsekrowano 21 I 1912 r.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., mała sieradzka parafia prawosławna nie była w stanie utrzymać świątyni. Dlatego też w 1919 r. na polecenie władz kościelnych pop zdjął sakrę i zabrał wszystkie wewnętrzne urządzenia i przybory cerkiewne. Usunięto również krzyże prawosławne z budynku świątyni. Z chwilą lik­widacji cerkwi plac przekazany pod budowę stał się ponownie własnością miasta. Różne były pro­jekty zagospodarowania budynku pocerkiewnego: urządzenie w nim szkoły, biblioteki. Osta­tecznie budynek przekazano w użytkowanie sieradzkiemu gniazdu Towarzystwa Gim­nastycznego „Sokół”, które urządziło w nim salę gimnastyczną. Wysokie koszty eksploatacji, zwłaszcza zimą, gdy trzeba było ogrzewać tak dużą kubaturę, zadecydowały, że na przełomie 1927 i 1928 roku zapadła decyzja o rozbiórce cerkwi. Władze Kościoła prawosławnego wyra­ziły na to zgodę, po przekazaniu przez miasto 5 tys. złotych na remont cerkwi w Kaliszu. Cegłę z rozbiórki wykorzystano do budowy szkoły dla dzieci żydowskich oraz na remont sali teatral­nej. Tak zakończył się trwający zaledwie kilka­naście lat byt sieradzkiej cerkwi.

Jan Pietrzak

 

 

Na pierwszym planie cerkiew prawosławna, z lewej wieża kościoła ewangelicko-augsburskiego z XVIII wieku, który od roku 2002 pełni funkcje kościoła garnizonowego Wojska Polskiego; fot. z archiwum Jana Pietrzaka

 

.***

 

Widok z lotu ptaka na plac Marszałka Józefa Piłsudskiego, 2021
Nocą plac Marszałka Józefa Piłsudskiego prezentuje się wyjątkowo pięknie, 2020
Współczesny widok miejsca, gdzie w latach 1912-1928 stała prawosławna cerkiew. Dzisiaj znajduje się tu pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego, 2017
Tak wyglądał plac Marszałka Józefa Piłsudskiego przed rewitalizacją, 2016

 

***

Zobacz także:

Udostępnij to: