Sieradz, 12 stycznia 2018
aktualizacja: 30 sierpnia 2020
Pierwsi wyznawcy Marcina Lutra zamieszkali w grodzie nad Wartą już pod koniec XVIII wieku. W latach międzywojennych tutejsza gmina ewangelicko-augsburska skupiała zaledwie 32 rodziny.
„W Sieradzu, staraniem dozoru kościelnego i miejscowych parafian, przy poparciu ofiarodawców, parafia zakupiła dzwony do przebudowywanego od 1920 roku kościoła ewangelickiego. Dzwony te ogólnej wagi około 1.000 kg zostały w tych dniach zawieszone na nowo wybudowanej w 1925 roku wieży. Poświęcenie z uroczystym nabożeństwem odbyło się 7 czerwca rb. o godz. 10 i pół rano.” Tej treści notatkę o dzwonach w ewangelickiej świątyni zamieścił „Goniec Sieradzki” z czerwca 1928 roku. Jak się potem okazało, była to ostatnia inwestycja sieradzkich ewangelików.
Te dwie fotografie dzieli prawie 100 lat. Z lewej – zdjęcie wykonane po 1925 roku (wtedy bowiem wybudowano wieżę) przedstawia dawny kościół ewangelicko-augsburski wraz z drewnianym ogrodzeniem, w pobliżu skweru im. Tadeusza Kościuszki na ulicy Kaliskiej. Fotografię otrzymałem od p. Włodzimierza Janczara, sieradzanina, który znalazł tę fotografię wraz z innymi archiwalnymi zdjęciami wyrzuconymi na śmieci. Z prawej strony – zdjęcie współczesne, wykonane 1 maja 2017. W roku 2002 w dawnym kościele ewangelicko-augsburskim została utworzona parafia garnizonowa Wojska Polskiego pw. Chrystusa Odkupiciela i Najświętszego Imienia Maryi, sąsiadując na ulicy Kościuszki ze starannie zrewitalizowanym placem Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Kościół ewangelicko-augsburski i fragment ówczesnej ulicy Kaliskiej (dziś ulica Kościuszki), z arch. Jana Pietrzaka
Pierwsi ewangelicy zamieszkali w Sieradzu pod koniec XVIII wieku. Kolejny ich napływ nastąpił po drugim rozbiorze Polski, kiedy to Sieradz zajęli Prusacy oraz na początku XIX wieku, w związku z założeniem tu manufaktury sukienniczej Adolfa Harrera. Parafia ewangelicko-augsburska powstała w grodzie nad Wartą w 1822 r. z inicjatywy Komisji Województwa Kaliskiego. W tym czasie żyło w Sieradzu 256 mieszkańców wyznania ewangelicko-augsburskiego, a w okolicach miasta ponad 200 ewangelików. Koszt budowy świątyni i utrzymania parafii oszacowano wtedy na 44 tys. złotych polskich. Z powodu braku środków finansowych zamierzeń inwestycyjnych nie zrealizowano. W 1827 r. miejscowe władze municypalne, postulując budowę świątyni dla ewangelików, uzasadniały to stworzeniem zachęty dla osiedlania się w Sieradzu protestanckich rzemieślników i przemysłowców. Projekt budowy kościoła popierali także miejscowi rękodzielnicy i rzemieślnicy niemieccy, którzy kierowali w tej sprawie pisma do władz miejskich. Władze miasta zamierzały nawet oddać w użytkowanie ewangelikom drewniany kościółek św. Ducha, na co jednak nie wyrazili zgody miejscowi parafianie. Ostatecznie Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Oświecenia Publicznego zatwierdziła 15 kwietnia 1833 r. budowę filii kościoła ewangelicko-augsburskiego. Pożar manufaktury Harrera, a także represje popowstaniowe sprawiły, że wielu ewangelików opuściło Sieradz. Pozostali nieliczni przyłączyli się do gminy luterańskiej w Kaliszu, a od 1840 r. należeli do gminy ewangelicko-augsburskiej w Zduńskiej Woli.
Pastor Georg Lehmann wraz z młodzieżą przed sieradzkim kościołem ewangelicko-augsburskim; koniec lat 20. XX wieku; z arch. Jana Pietrzaka
Przez długie lata sieradzcy ewangelicy nie mieli swojej świątyni. Początkowo wierni zbierali się w prywatnych domach, zaś po 1840 r. modlono się w miejscowej sali teatralnej. Do budowy kaplicy, na miejscu dzisiejszego kościoła, przystąpiono dopiero w 1889 r. Z powodu przeszkód, jakie czynił rząd carski, jej wyświęcenie nastąpiło w 1897 r. W następnych latach dokonywano dalszej rozbudowy obiektu. W 1900 r. rozpoczęto dobudowę wieży dzwonnej. Obecny kształt świątynia uzyskała dopiero przed wybuchem I wojny światowej. Godnym podkreślenia jest fakt, że od 1910 r. pastor Gustaw Manitius odprawiał nabożeństwa w języku polskim. Poświęcenie kościoła nastąpiło w 1925 r., a dzwony „Jedność” i „Zgoda” zabrzmiały z wieży kościoła w 1928 r. W latach międzywojnia sieradzka społeczność ewangelicka skupiała 32 rodziny. Od 1925 r. dojeżdżał do Sieradza ze Zduńskiej Woli pastor Georg Lehmann. Pastor ten z wielką gorliwością przystąpił do pełnienia swoich obowiązków duszpasterskich. W 1929 r. odnowiono południową, niemal całkowicie zniszczoną część ogrodzenia cmentarza ewangelickiego. W tym samym roku pastor Lehmann założył szkółkę niedzielną, która kierowana była przez panią Laube. Od tego też czasu miejscowy pastor udzielał lekcji religii dla niewielu ewangelickich dzieci w tutejszym gimnazjum. W sieradzkim więzieniu odbywały się w miarę potrzeby nabożeństwa dla ewangelickich więźniów, a w szpitalu udzielana często była komunia.
Widok od strony Rynku na ulicę Kaliską, lata 30. XX wieku. Z lewej strony widać wieżę kościoła ewangelicko-augsburskiego, po prawej budynek Szkoły Powszechnej nr 1 męskiej, wybudowanej w l. 1925–1927, od 1928 roku im. Władysława Reymonta; za nią fragment gmachu dawnych koszar carskich; z arch. Jana Pietrzaka
Tak wyglądała ulica Kościuszki w roku 1967
Jan Pietrzak jest wybitnym i zasłużonym sieradzkim regionalistą, na którego bezinteresowną pomoc i życzliwość zawsze mogę liczyć; fot. 18 września 2017
Po zakończeniu II wojny światowej przez kilkanaście lat kościół nie pełnił funkcji sakralnych. Od połowy lat sześćdziesiątych obiekt dzierżawili wierni kościoła polsko-katolickiego. Począwszy od 2002 r. po gruntownym remoncie obiekt pełni funkcję kościoła garnizonowego Wojska Polskiego.
Jan Pietrzak
***
Zobacz także:
